Gebeurtenissen en ontwikkelingen hebben altijd oorzaken en gevolgen. Het is voor leerlingen belangrijk om deze oorzaak-gevolg relaties te leren onderzoeken en er verbanden tussen te leren leggen. Bij geschiedenis leren leerlingen oorzaken en gevolgen te onderscheiden bij historische gebeurtenissen en ontwikkelingen.  

Het vinden van de juiste oorzaak/oorzaken kan lastig zijn. Het helpt om te zoeken naar:

1. Indirecte oorzaken leiden op de lange termijn tot een gebeurtenis of ontwikkeling. Zo leidt langdurige onderdrukking tot onvrede en een gevoeligheid voor nieuwe ideeën, maar niet persé tot revolutie. 
2. Een directe oorzaak wordt ook wel een aanleiding genoemd en is een gebeurtenis die meteen tot een historische gebeurtenis leidt. Dus een hongersnood of het neerslaan van een vreedzaam protest kan in bovenstaand voorbeeld aanleiding zijn tot het uitbreken van een revolutie.

Historische gebeurtenissen en ontwikkelingen hebben altijd meerdere oorzaken, dus het is interessant om uit te pluizen wat de rol van de mens/mensen was en de rol van de omgeving of het landschap.

Gevolgen van een gebeurtenis of ontwikkeling zijn ook niet altijd eenvoudig te onderscheiden. We onderscheiden hierbij:

1. Gevolgen op korte termijn en gevolgen op lange termijn. Gevolgen op de korte termijn zijn effecten die je meteen merkt. Om bij het voorbeeld van de revolutie te blijven is een gevolg op korte termijn dat de machthebber verjaagd of gedood wordt. Het gevolg op lange termijn kun je meestal niet meteen overzien. Zo kan er een burgeroorlog uitbreken tussen groepen die het oude regime willen herstellen en groepen die een nieuwe politieke situatie voorstaan.
2. Dit hangt meteen samen met het onderscheid tussen bedoelde gevolgen en onbedoelde gevolgen. Bedoelde gevolgen zijn dat wat voorzien is door de veroorzakers van de gebeurtenis, bijvoorbeeld het ten val komen van een dictator. Onbedoeld gevolg kan zijn dat er oorlog uitbreekt of dat er schaarste ontstaat omdat de handel stopt.

Het benoemen van deze verschillende typen oorzaken en gevolgen is voor leerlingen in het basisonderwijs niet nodig, maar als leerkracht helpt het je in de begeleiding als je het onderscheid kent en herkent.

Handige vragen bij redeneren over oorzaak & gevolg:

• Hoe kon … gebeuren? Wat waren oorzaken van deze gebeurtenis of ontwikkeling?
• Wat was de laatste druppel waardoor deze gebeurtenis plaatsvond?
• Welke rol speelden mensen in het ontstaan hiervan? Speelden ook andere dingen (zoals iets in de natuur) ook een rol?
• Wat was de belangrijkste oorzaak en welke oorzaak/oorzaken is/zijn minder belangrijk? Waarom kies je dat?
• Wat is het gevolg van deze gebeurtenis? Zijn er nog meer gevolgen?
• Hoe komt het dat dit gevolg pas later gebeurde?
• Meer filosofisch: Kan het ene gevolg weer een oorzaak zijn van een nieuwe gebeurtenis die ook weer een gevolg heeft?